Dulce et decorum est pro patria mori

 

Antonio Míguez Macho

Profesor Contratado Doutor da USC

Investigador de HISTAGRA

 

Canda os meus estudantes do grao de historia, fixen nestes pasados cursos unha actividade performativa na aula baseada na lectura viva voce de dous poemas sobre a guerra. Moi distintos, case opostos. Primeiro atacamos os postos defensivos dos rusos na guerra de Crimea coa voz vitoriana de Tennyson e a carga da brigada lixeira.  “Canóns á dereita, canóns á esquerda...”. Para min, sempre será representada a escena pola inmortalidade cinematográfica de Errol Flynn naquelas pelis de sobremesa que vía co meu pai cando era neno. Non deixa de admirarme o talento de William Reeves Eason para gravar aquelas carreiras, como tamén fixera en Morreron coas botas postas ou no incendio de Atlanta, en Foise co vento, entre tantos clásicos do Hollywood dourado. Mais nas aulas non había xa case memoria dese cine: falabamos da guerra limitada e da guerra absoluta, seguindo a Clausewitz, e de como se representaba. A gloria dos inmortais seiscentos que nunca murcharía, o valor, a honra, os atributos da vitoria aínda na máis estrondosa das derrotas. Construíase así a memoria aristocrática dunha guerra que aínda non era a do soldado común, a do conscrito.

 

A continuación, sen moita pausa, cun anticlímax buscado, outro voluntario comezaba a ler o poema de Wilfred Owen, o poeta-soldado da I Guerra Mundial. O máis famoso de todos. A medida que ían caendo as palabras, unha negra sombra estendíase polas bancadas. Mozos tan novos como os que alí se sentaban que se torcían como “vellos mendigos baixo os seus fatos”, “ranqueando, tusindo como bruxas”, “todos coxos, todos cegos”. Soaban os gritos de “¡gas, gas! ¡Rápido, rapaces”, porque o compañeiro que non chegaba a tempo caía en todos os pesadelos do poeta “boqueando, agonizando, afogando”. Non había aquí gloria, honor, triunfo sobre a morte, senón soamente morte e mentira. Sobre todo a vella mentira, “dulce et decorum est pro patria mori”. Era o resumo da guerra dos millóns de soldados preparados primeiro nas escolas para ser patriotas e logo levados ao matadoiro no Marne, no Somme, en Verdún, en Arras, en Galitzia ou a carón dos Dardanelos, en Gallipoli. As verbas de Owen daban xeito á memoria democrática da guerra. 

 

Nos derradeiros días do conflito, o día 4 de novembro de 1918 para ser exactos, e apurando os aliados os penúltimos avances sobre a liñas xermanas que tenazmente aguantaban, caería Wilfred Owen, o soldado poeta. O día 11, o día do armisticio, recibía a súa nai un telegrama coa fatal nova. Non habería posguerra para Owen, pero si lene memoria. Agora que debatemos sobre o significado da memoria democrática, cómpre advertir que esta se parece máis as palabras de Owen coa súa representación do horror que aos felices recordos das películas de salón da infancia. Quen puidera volver a entón! 

 

Antonio Míguez Macho (Santiago de Compostela, 1979) é Doutor en Historia da Universidade de Santiago de Compostela (2006), coa tese La construcción de la ciudadanía a través de los movimientos sociales. El movimiento obrero en Galicia (1890-1936). Premio Extraordinario Fin de Carreira no 2001 e Premio Extraordinario de Doutorado. Na actualidade é Profesor Contratado Doutor da USC no Departamento de Historia.